بدرالدین‌محمد بدر چاچیبدر چاچی، بدرالدّین محمّد، از شاعران قرن هشتم می‌باشد. ۱ - ولادت و نام اودر ولایت چاچ (شاش)، ناحیه ای در تاشکند، به دنیا آمد. از تاریخ دقیق ولادتش اطلاعی در دست نیست. در جوانی زادگاهش را ترک کرد و به دهلی رفت و به خدمت امرای تُغلُقیه، خصوصاً سلطان ابوالمحامد محمّد شاه بن تغلق (حک: ۷۲۵ـ۷۵۲)، رسید و مورد توجه خاص او قرار گرفت [۱]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۳۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش.
[۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، ج۹، قسم۱، ص۱۲۸.
[۳]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش ۲، ص۸۵۴، تهران ۱۳۶۳ش.
و از جانب او به فخرالزّمان ملقب شد. [۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم۱، ص۱۲۸.
بدرالدین نام و نسب خود را در اشعارش، بدرچاچی، بدر، چاچی، و فخرالزّمان آورده است. [۵]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش۲، ص۸۵۲، تهران ۱۳۶۳ش.
۲ - یکی بودن بدرچاچی و بدرجاجرمیعلی ابراهیم خان خلیل [۶]
علی‌ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۵، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
می گوید که بعضی از تذکره نویسان، بدرچاچی و بدرجاجرمی را یکی دانسته‌اند، از جمله این گروه مؤلّف مخزن الغرائب است. [۷]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش ۲، ص۸۵۶، تهران ۱۳۶۳ش.
تقی الدّین کاشی نیز او را با یکی از شاعرانی که بدر تخلّص می‌کرده، خلط کرده است. [۸]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش ۲، ص۸۵۷، تهران ۱۳۶۳ش.
۳ - سبک شعری اوبدرالدّین، در شاعری طرزی غریب دارد، [۹]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۳۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش.
[۱۰]
ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبی ایران، ج۱، ص۱۵۷، ج۳: از سعدی تا جامی، ترجمه و حواشی علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۵۷ ش.
اشعارش بدیع و پیچیده است. [۱۱]
علی‌ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۵، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
در قصاید از سبک انوری و خاقانی و دیگر شاعران بزرگ قرن ششم پیروی کرده و همچون آنان، از صنایع شعری، اعمّ از تشبیه و استعاره و مجاز و اصطلاحات علمی بهره فراوان برده است، [۱۲]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش ۲، ص۸۵۶، تهران ۱۳۶۳ش.
براون [۱۳]
ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبی ایران، ج۱، ص۱۵۲، ج۳: از سعدی تا جامی، ترجمه و حواشی علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۵۷ ش.
به نحوی مبالغه آمیز، بدرالدّین چاچی را پس از مولوی و سعدی دارای مرتبه‌ای بس بزرگ به شمار آورده است.
۴ - دیوان اودیوان او مشتمل بر دو هزار بیت است. [۱۴]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۳۶، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش.
[۱۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم۱، ص۱۲۸.
ضمن اشعارش با مادّه تاریخِ «دولتِ شه»، به سال تنظیم دیوان خود (۷۴۵) اشاره کرده است. [۱۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم۱، ص۱۲۸.
[۱۷]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش۲، ص۸۵۵، تهران ۱۳۶۳ش.
دیوان او در ۱۳۰۷، به تصحیح مولوی محمّد هادی در شهر کانپور هند، به چاپ رسید. مولانا غیاث الدّین نیز بر قصاید او شرحی نوشته است. [۱۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم۱، ص۱۲۸.
به گفته بداؤنی و بلوشه، بدر چاچی منظومه‌ای نیز در بحر متقارب، در ذکر سلطنت محمّد بن تغلق، سروده و در ۷۴۵ آن را به پایان برده، اما صفا تنها اثر او را دیوان موجودش دانسته است. [۱۹]
د، اسلام، ذیل «بدرچاچی».
[۲۰]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش۲، ص۸۵۶، تهران ۱۳۶۳ش.
از این دیوان، نسخ کمی موجود است؛ از جمله: نسخه کتابخانه مجلس شورای ملی (سابق)، و نسخه ناتمام کتابخانه ملی پاریس. [۲۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، ج۹، قسم۱، ص۱۲۸.
[۲۲]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش۲، ص۸۵۵ـ۸۵۶، تهران ۱۳۶۳ش.
هدایت و تقی الدین کاشی نیز نمونه‌ای از اشعار او را نقل کرده‌اند. [۲۳]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۳۶ـ۴۳۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش.
[۲۴]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش۲، ص۸۵۷ـ۸۵۸، تهران ۱۳۶۳ش.
۵ - وفات اوتاریخ دقیق مرگ بدرالدّین معلوم نیست، اما آن را میان سالهای ۷۴۵ و ۷۵۲، در دهلی، دانسته‌اند. [۲۵]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش۲، ص۸۵۵، تهران ۱۳۶۳ش.
۶ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی،الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبی ایران، ج۳: از سعدی تا جامی، ترجمه و حواشی علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۵۷ ش. (۳) علی‌ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳. (۴) ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۳، بخش ۲، تهران ۱۳۶۳ش. (۵) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدرالدین محمد بدرچاچی»، شماره۷۵۲. رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی
|